Πόλεμος, επανάσταση, παρανομία: Ένας φιλόσοφος στην πρώτη γραμμή της μάχης (Αποσπάσματα συνέντευξης του Georg Lukács στον István Eörsi, 1971)

Εισαγωγικό σημείωμα Α. Π.

Οι περισσότερες βιογραφίες του Ούγγρου μαρξιστή φιλόσοφου Γκέοργκ Λούκατς (1885-1971) στέκονται στο έργο του ως νεαρού νεοκαντιανού φιλόσοφου, στη συνέχεια μαρξιστή θεωρητικού, λογοτεχνικού κριτικού, ιστορικού των ιδεών και, αν αναφέρονται στην πολιτική του πορεία, συνήθως θα αναφερθούν στον ρόλο του ως υπουργού πολιτισμού και παιδείας της Ουγγαρίας κατά τη βραχύβια εξέγερση του 1956 δίπλα στον Ίμρε Νάγκυ, για την οποία φυλακίστηκε το 1957 στη Ρουμανία, ή για τον ρόλο του ως στελέχους της Κομμουνιστικής Διεθνούς τη δεκαετία του 1930 στη Μόσχα. Είναι απόλυτα λογικό, φυσικά, να εστιάζει ένας βιογράφος στο φιλοσοφικό έργο ενός ανθρώπου πολυγραφότατου, του οποίου το γραπτό έργο εκτείνεται σε εύρος εννιά δεκαετιών (από αυτήν του 1890, όταν ένας ανήλικος ακόμα Λούκατς, γιος Ουγγροεβραίου βαρώνου της Βουδαπέστης, αρθρογραφούσε σε νεολαιίστικο λογοτεχνικό περιοδικό της εποχής fin de siecle, ως αυτή του 1970 που δημοσίευσε τα τελευταία του γραπτά για την Οντολογία του Κοινωνικού Είναι). Όμως αυτό που ενδιαφέρει εμάς σε αυτήν εδώ τη μετάφραση είναι η πορεία του Λούκατς ως πολεμιστή στην πρώτη γραμμή των μαχών της Ουγγρικής Επανάστασης του 1919 και, κατόπιν, στην παρανομία, ως κομμουνιστή αγκιτάτορα στην Ουγγαρία του αντεπαναστατικού καθεστώτος του ναύαρχου Χόρτυ.

Οι στιγμές αυτές της ζωής του Λούκατς συνήθως παραλείπονται ή σκιαγραφούνται μόνο σποραδικά από τους βιογράφους, αλλά για εμάς είναι σημαντικές καθώς αποδεικνύουν ότι η εποχή του Μεσοπολέμου ήταν μια εποχή όπου οι διανοητές, οι άνθρωποι της σκέψης και του πνεύματος, οι "γραφιάδες" (όπως ο ίδιος ο Λούκατς αποκαλεί τον εαυτό του) ήταν ταυτόχρονα πολεμιστές που ρίσκαραν τη ζωή τους για τα ιδανικά τους. Ήταν η εποχή που ένας Ερνστ Γιούνγκερ λάμβανε το ανώτατο γερμανικό παράσημο ανδρείας Pour Le Merite στα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου, η εποχή που ένας Ίων Δραγούμης έφευγε για το Μακεδονικό Μέτωπο, ήταν η εποχή που ένας Ισαάκ Μπάμπελ ακολουθούσε το Κόκκινο Ιππικό στην Οδησσό κι έγραφε στίχους για τον Μπουντιόνι, κι ένας Στρατής Μυριβήλης πολεμούσε σε τρεις πολέμους. Ήταν με λίγα λόγια η εποχή που οι άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων έπαιρναν στα σοβαρά τη ρήση του Έζρα Πάουντ, "αν δεν είσαι έτοιμος να πεθάνεις για τις ιδέες σου, τότε δεν αξίζεις ούτε εσύ ούτε οι ιδέες σου", ή, για να φέρουμε ένα ελληνικό παράδειγμα, συντάσσονταν με τον Αισχύλο, που δεν ζήτησε να γραφτεί στον τάφο του το όνομα κάποιας από τις μεγάλες τραγωδίες του, παρά μόνο ότι "Πολέμησε τους Μήδους στο Μαραθώνα".

Ο Λούκατς έδωσε αυτή του την αυτοβιογραφική συνέντευξη λίγους μόλις μήνες πριν πεθάνει, το 1971, στον βιογράφο του, Ιστβάν Εόρσι. Μιλάει για τις εμπειρίες του σαν πολιτικός επίτροπος στην Πέμπτη Μεραρχία του Ουγγρικού Σοβιετικού Στρατού κατά τη διάρκεια της Ουγγρικής Σοβιετικής Δημοκρατίας το 1919, τον πόλεμο της Ουγγαρίας με την αντιδραστική φεουδαρχική Ρουμανία (που στηριζόταν από την ιμπεριαλιστική Γαλλία του Κλεμανσώ), την ήττα της επανάστασης και τις προσπάθειες του Λούκατς να διαφύγει της σύλληψης στο νέο αντεπαναστατικό καθεστώς και να ανασυστήσει τους παράνομους μηχανισμούς του ΚΚ Ουγγαρίας στην πρωτεύουσα Βουδαπέστη. Ολόκληρη η συνέντευξη βρίσκεται στο βίντεο παραπάνω (με αγγλικούς υπότιτλους), εδώ μεταφράστηκαν μόνο οι διηγήσεις από τον πόλεμο και τη μεταπολεμική περίοδο της παρανομίας.

Πόλεμος, επανάσταση, παρανομία: Ένας φιλόσοφος στην πρώτη γραμμή της μάχης (Αποσπάσματα συνέντευξης του Georg Lukács στον István Eörsi, 1971)

[...] Αργότερα με έκαναν πολιτικό επίτροπο στον κόκκινο στρατό... - Σήμερα ο κόσμος φαντάζεται αυτόν τον στρατό σαν να ήταν ο σημερινός ουγγρικός λαϊκός στρατός. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Υπήρχαν παλιοί σχηματισμοί και ολόκληρες στρατιωτικές μονάδες που παρέμειναν πλήρως ενεργές μέσα στο στράτευμα το 1919, μαζί με τους αξιωματικούς τους... Οι οποίοι έμεναν σταθερά και πεισματικά στις παλιές τους συνήθειες. Όταν, λοιπόν, με ρωτούν τι είχε να κάνει ένας πολιτικός επίτροπος σε έναν τέτοιο στρατό, συνηθίζω να το εξηγώ κάπως έτσι: Αν ένας πολιτικός επίτροπος ήθελε να κάνει καλά τη δουλειά του, έπρεπε να κανονίσει εξαρχής δύο πράγματα. Το ένα ήταν να εξασφαλίσει ότι η ταχυδρομική υπηρεσία λειτουργεί στην πρώτη γραμμή. Και το άλλο, να εξασφαλίσει ότι οι στρατιώτες έχουν κάθε μέρα το γεύμα τους έτοιμο, και δεν τους εξαπατούν οι μάγειρες. Αν κάποιος κομισάριος κατάφερνε να τακτοποιήσει αυτά τα δύο (κάτι που δεν ήταν τόσο δύσκολο όσο φαντάζονται, έπρεπε να καταργήσουμε μόνο τη γραφειοκρατία) είχε κάνει καλά τη δουλειά του.

Στο δικό μου τμήμα του στρατού είχα να κανονίσω ορισμένα πράγματα. Δεν έφτανα ποτέ στην πρώτη γραμμή με αυτοκίνητο. Αντίθετα, σταματούσα το αυτοκίνητο 2-3 χλμ. πριν την πρώτη γραμμή... Και μετά πήγαινα με τα πόδια και ξαφνικά εμφανιζόμουν στην κουζίνα. Κανείς δεν με περίμενε. Έμπαινα στην κουζίνα και ρωτούσα: "Τι να μαγειρέψω σήμερα;" Και αφού αυτό συνέβη δύο τρεις φορές, τότε οι μάγειρες το φοβήθηκαν. Δεν μπορούσαν να υπολογίσουν πότε θα έρθω, γιατί δεν άκουγαν το αυτοκίνητο, ήταν αιφνιδιαστική επίσκεψη.

Αυτού του είδους τα μέτρα χρειάζονταν σε μαζική κλίμακα για να κρατηθεί ο στρατός σε επιχειρησιακή ετοιμότητα. Σας λέω μόνο μια τέτοια ιστορία που συνέβη στην πόλη Έγκερ. Λάβαμε μια κατασκοπευτική αναφορά ότι οι Τσέχοι επρόκειτο να επιτεθούν στη βόρεια πλευρά του Έγκερ. Εκείνη την πλευρά υπερασπιζόταν ένα τάγμα, στο οποίο στάλθηκα. Σε αυτό το τάγμα υπήρχε το χειρότερο ηθικό που μπορείς να φανταστείς. Δεν είχαν φάει για 24 ώρες. Και πήγα να τους μιλήσω για τη διεθνή επανάσταση, τα καθήκοντα της Ουγγαρίας, αλλά κανείς δεν άκουγε, και ήταν λογικό. Τότε σκέφτηκα ότι αυτό το πρόβλημα διατροφής έπρεπε να λυθεί ριζικά. Και εμπιστεύτηκα τους λίγους που ήταν μαζί μου, να πάμε στην πόλη Έγκερ... Να πάμε στην αρχιεπισκοπική κατοικία, στο κελάρι της και να γεμίσουμε το αυτοκίνητο με τρόφιμα, και να επιστρέψουμε. Έτσι συνέβη, και τότε οι άντρες μου [το τάγμα] δείπνησαν εκεί... Και μετά το δείπνο, δέχτηκαν την ομιλία μου αρκετά ομαλά. Και στη μάχη, αυτό το τάγμα συμπεριφέρθηκε πολύ σωστά και έντιμα, και αντιμετώπισε την τσέχικη επίθεση. Με αυτό θέλω απλώς να δείξω, τι δουλειά έκανε ένας πολιτικός επίτροπος... και δεν είναι αλήθεια ότι ήταν μια προπαγανδιστική δουλειά. Αν ένας πολιτικός επίτροπος δεν νοιαζόταν για αυτό το κομμάτι της στρατιωτικής ζωής, την τροφή των στρατιωτών του, τότε όλη η προπαγάνδα δεν είχε καμιά αξία.

Αν λοιπόν μιλάμε για ηθικό... Υπήρχαν διαφορετικές ομάδες ανδρών μέσα στον κόκκινο στρατό... Υπήρχαν ομάδες στρατιωτών που είχαν πολύ ακμαίο ηθικό... Και περίμεναν, ότι η Σοβιετική Δημοκρατία θα απελευθέρωνε τις περιοχές που είχαν καταλάβει οι Τσέχοι και οι Ρουμάνοι. Για παράδειγμα, υπήρχε ένα τάγμα Székely [Τρανσυλβανών] στη μεραρχία μου... Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο καλοί ήταν. Τέτοιες ομάδες υπήρχαν αφενός, αλλά κατά τα άλλα... Ένα μέρος των δυνάμεων που συντάχθηκαν από εμάς στις πόλεις, δεν ήταν καλής ποιότητας. Και ειδικά, αν πάρεις τους αγρότες... Μπορούσες ήδη να αισθανθείς στο στρατό τις αρνητικές συνέπειες του γεγονότος ότι ξεκινήσαμε με την κρατικοποίηση των φεουδαρχικών κτημάτων αντί να ξεκινήσουμε με την αναδιανομή της γης. Γιατί μεγάλο μέρος της αγροτιάς το παρακολουθούσε με αδιαφορία. Δεν το αντιλήφθηκαν απολύτως ως απελευθέρωση. Αντίθετα, σκέφτηκαν: «Εξακολουθώ να εξαρτώμαι από τα μεγάλα κτήματα όπως πριν».

- Τότε τι κράτησε αυτούς τους αγρότες-στρατιώτες πιστούς στο στράτευμα;

- Κοιτάξτε, δεν πρέπει να ξεχνάμε... Η εθνική συνιστώσα έπαιξε τεράστιο ρόλο. Αυτός ο στρατός ήταν βασικά ένας στρατός Ούγγρων. Και τότε η Ουγγαρία δεχόταν επίθεση από Τσέχους και Ρουμάνους που ήθελαν να διαμελίσουν τα εδάφη της, έτσι οι στρατιώτες πολέμησαν για την εθνική ακεραιότητα της Ουγγαρίας.

- Υπήρχαν και εργατικά τάγματα στη μεραρχία;

- Στο τμήμα μου δεν υπήρχαν. Υπήρχε ένα τάγμα από τη Βουδαπέστη, αλλά ήταν πολύ ποικιλόμορφο και είχε χαμηλή μαχητική αξία.

- Ποιες ομάδες αποτελούσαν το τμήμα σας;

- Κυρίως ήταν χωρικοί.

- Και οι αξιωματικοί;

- Κοίτα, οι αξιωματικοί ήταν πολύ διαφορετικοί. Από τη μια πλευρά, υπήρχαν ριζοσπάστες, που εντάχθηκαν στον [Πρώτο Παγκόσμιο] πόλεμο ως έφεδροι αξιωματικοί. Και μετά έπαιξαν τεράστιο ρόλο στη Σοβιετική Δημοκρατία. Ο Σάιντλερ ήταν ένας τέτοιος διοικητής. Πήρε πίσω την πόλη Szolnok κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης, έστω και για λίγες ώρες μόνο. Και θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, αν κάποιος μπορούσε να βρει μάρτυρες... Να κάνει μια έρευνα για το βιογραφικό του. Ή, να σας πω ένα άλλο παράδειγμα... Όταν πήγα να υπηρετήσω στο στρατό... Ζήτησα έναν επιτελικό αξιωματικό στο στρατιωτικό επιμελητήριο για να με βοηθήσει να αντιμετωπίσω τα τεχνικά ζητήματα. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτός ο επιτελικός αξιωματικός έπαιξε αργότερα σημαντικό ρόλο στην ουγγρική λογοτεχνία. Ήταν ο Gábor Gaál, ο οποίος αργότερα διηύθυνε μια εφημερίδα στο Kolozsvár [Cluj-Napoca]. Ήταν ο επιτελικός μου αξιωματικός στην 5η μεραρχία του στρατού. Υπήρχαν λοιπόν αυτού του είδους οι άνθρωποι... Σε αυτή την ομάδα ανήκαν και εξαιρετικές περιπτώσεις όπως ο Sárai-Szabó. Αυτός ήταν Ουσάρος (αξιωματικός του ιππικού) που κατά κάποιο τρόπο έγινε κομμουνιστής μεταξύ Οκτωβρίου 1918 και Μαρτίου 1919. Κατά τα άλλα, υπήρχαν και ενεργοί αντεπαναστάτες και χαφιέδες. Και επίσης υπήρχαν και αξιωματικοί σαν τον διοικητή του τμήματός μου. Ξέχασα το όνομά του... Ήταν αντισυνταγματάρχης στον αυτοκρατορικό [αυστροουγγρικό] στρατό. Μαζί του είχα μακροχρόνιες και γόνιμες συνομιλίες. Του απέδειξα ότι σε μερικές εβδομάδες έγινε απός αντισυνταγματάρχης αντιστράτηγος, και ότι η επανάσταση είναι αυτή που του παρείχε μια καριέρα που δεν την παρείχε ο παλιός στρατός. Αυτού του είδους οι άνθρωποι ήταν πιστοί σε εμάς τις καλές στιγμές... Όταν όμως ήρθε η κατάρρευση, η πίστη τους είχε τελειώσει.

Για να το δείξω με μια ακόμα ιστορία... Η πράξη με την οποία κέρδισα την εμπιστοσύνη του Sárai-Szabó ήταν αντικειμενικά μια τεράστια ανοησία μου. Με ξυπνούν τη νύχτα στο Tiszafüred... Με ενημερώνουν ότι το τάγμα της Βουδαπέστης είχε εγκαταλείψει τη θέση του και οι Ρουμάνοι έρχονται. Έτσι ξύπνησα και συναντήθηκα με τον Sárai-Szabó και προσπαθήσαμε να αναδιοργανώσουμε τις δυνάμεις μας... Έπρεπε να διασχίσουμε τον ποταμό Tisza στο Poroszló για να μην μας κυκλώσει ο εχθρός. Μαζί με τον Sárai-Szabó, περάσαμε τη γέφυρα προς Poroszló. Και τότε είναι που έκανα αυτό που τώρα βλέπω ξεκάθαρα ως μια τεράστια ανοησία μου: Στο δρόμο, ξαφνικά χτύπησα το μέτωπό μου και είπα: "Άφησα το ξυράφι μου στο διαμέρισμά μου. Πρέπει να επιστρέψω για να το πάρω." Και μετά έπιασε το χέρι μου και είπε: "Είσαι τρελός; Οι Ρουμάνοι είναι ήδη στο Tiszafüred. Τι θέλεις να κάνεις εκεί; Έλα μαζί μου πάνω από τη γέφυρα." Είναι ενδιαφέρον ότι μέχρι τότε, αυτός ο μπαρουτοκαπνισμένος Ουσάρος με έβλεπε σαν έναν ακόμη Εβραίο γραφιά σταλμένο από τη Βουδαπέστη. Και παρόλο που τηρούσε τους κανόνες, ήταν πολύ δύσπιστος μαζί μου. Αλλά από τη στιγμή που πήγα να γυρίσω πίσω για να πάρω το ξυράφι μου Gillette, από εκείνη τη στιγμή με σεβόταν για την ανόητη γενναιότητά μου. Γιατί ήταν ανόητη χωρίς αμφιβολία... Τέλος πάντων, από εκεί και πέρα, είχαμε μια πολύ καλή σχέση εμπιστοσύνης.

Αυτοί οι αξιωματικοί δεν ενδιαφέρονταν για την κομμουνιστική προπαγάνδα. Αλλά όταν κάποιος ήταν πρόθυμος να ρισκάρει τη ζωή του δίπλα τους και να συμμετάσχει στη μάχη μαζί τους... και έδειχνε ότι ακόμα και ένας γραφιάς μπορεί να είναι γενναίος... τότε, ανέπτυσσαν καλές προσωπικές σχέσεις.

- Ήσουν πολιτικός επίτροπος τμήματος για όλη την περίοδο;

- Την πρώτη εβδομάδα, ξεκίνησα στην 39η ταξιαρχία. Και μετά διορίστηκα πολιτικός επίτροπος της 5ης μεραρχίας... Και παρέμεινα σε αυτή τη θέση μέχρι τη συμφωνία μεταξύ Μπέλα Κουν και Κλεμανσό... Μετά επέστρεψα στη Βουδαπέστη, και από εκεί και πέρα με έστελναν στο στρατό μόνο σε ώρες κρίσης.

- Αλλά την εποχή της πτώσης της Σοβιετικής Δημοκρατίας, ήσουν στρατιώτης για άλλη μια φορά, σωστά;

- Όχι, δεν ήμουν στρατιώτης, αλλά όταν άκουσα για την κατάρρευση [του στρατού]... Τότε οι σύντροφοι είχαν τη γνώμη, ότι έπρεπε να πάω στην 5η μεραρχία, ανάμεσα στους ποταμούς Δούναβη και Τίσα... να θέσω τη μεραρχία σε επιχειρησιακή ετοιμότητα με προπαγάνδα. Πρέπει να ομολογήσω ότι ήταν μια ολοκληρωτική αποτυχία.

- Τι είδους συνθήκες υπήρχαν;

- Κοιτάξτε, τότε κυριαρχούσε απόλυτος πανικός. Ο κόσμος είχε γενικά την αίσθηση ότι η Σοβιετική Δημοκρατία είχε πέσει.

 

- Αλλά υπήρχαν τουλάχιστον ελάχιστα σημάδια στρατιωτικής τάξης; 

 

- Κοίτα, επιφανειακά, η πειθαρχία υπήρχε ακόμα... Αλλά αν μιλούσες με τους στρατιώτες... σε αντίθεση με τον Απρίλιο και τον Μάιο... όταν μπορούσαν εύκολα να πειστούν ότι η ουγγρική σοβιετική δημοκρατία μπορεί να κερδίσει... Αυτή τη στιγμή κανείς δεν πίστευε πια στη νίκη. Όλοι ήταν πεπεισμένοι ότι οι Ρουμάνοι θα μπουν στη Βουδαπέστη και η Σοβιετική Δημοκρατία θα πέσει. 

 

- Το φθινόπωρο, σας εμπιστεύτηκαν με έναν σύντροφο να μείνετε στη χώρα για κομματική εργασία. Σε τι το αποδίδετε αυτό;

- Νομίζω ότι ήταν μια απίστευτη βλακεία. 

- Τότε ίσως να ρωτήσω για την παράνομη δραστηριότητά σας, μαζί με τον Κόρβιν, εκείνη την εποχή.

- Κοιτάξτε, ήταν μια πολύ απλή ιστορία... Μας ανέθεσαν ξεχωριστά καθήκοντα... Εγώ θα έπρεπε να κάνω το ιδεολογικό μέρος της δουλειάς, ενώ ο Κόρβιν έπρεπε να κάνει το οργανωτικό μέρος. Ίσως γνωρίζετε ότι ο Κόρβιν συνελήφθη πολύ σύντομα. Και ως αποτέλεσμα αποκόπηκα εντελώς από την ουγγρική [κομμουνιστική] οργάνωση. Έτσι, από εκεί και πέρα ήταν ξεκάθαρο ότι δεν μπορούσα να λειτουργήσω σωστά. Και μετά άρχισα να οργανώνω την έξοδό μου από τη χώρα, να πάω στη Βιέννη και να βοηθήσω κάπως απ' έξω. Γιατί δεν μπόρεσα να δουλέψω στη Βουδαπέστη.

- Αλλά πώς έμεινες ασφαλής στη Βουδαπέστη; 

- Κοίτα, ήταν πολύ απλό... Η χήρα του φίλου μου, του Μπέλα Ζαλάι, μια πολύ δίκαιη κυρία, μου παρείχε ένα διαμέρισμα. Ήταν φωτογράφος και είχε ένα ατελιέ. Για να μην με ανακαλύψουν συνέχισε την καθημερινή της φωτογραφική εργασία. Υπήρχε μια πόρτα που οδηγούσε από το ατελιέ στο πατάρι. Στο πατάρι, υπήρχε ένα τραπέζι και μια καρέκλα, όπου διάβαζα όταν αυτή έκανε τη φωτογραφική της εργασία. Και προετοιμαστήκαμε και για πιθανούς κινδύνους. Κοιμόμουν κάθε νύχτα στο ατελιέ... Αλλά με πρότασή μου, το κρεβάτι δεν ήταν ποτέ στρωμένο... Αντίθετα, κοιμόμουν πάντα σε ένα ντιβάνι ντυμένος με όλα τα ρούχα. Για να μπορέσω να δραπετεύσω στο πατάρι αν υπήρχε κάποιο σημάδι κινδύνου.

Και κάποτε υπήρξε πράγματι ένας κίνδυνος. Όμως τελείωσε αισίως. Αν και αυτοί [η αστυνομία] ανέβηκαν στο πατάρι, νόμιζαν ότι ήταν ένα ακατοίκητο μέρος. Όμως ήξερα πολύ καλά το πατάρι, και υπήρχε ένα μεγάλο κουτί κάτω από τη μαρκίζα... Κρυβόμουν πίσω από αυτό το κουτί, άκουγα τη συνομιλία τους. Και έφυγαν από το μέρος χωρίς να βρουν τίποτα. (Ήρθαν εξαιτίας μιας ανώνυμης ειδοποίησης.) Η εξυπνάδα της χήρας του Ζαλάι έπαιξε μεγάλο ρόλο σε αυτό το αίσιο τέλος... Στην γκαρνταρόμπα της υπήρχαν τα λίγα ρούχα και ξυραφάκια που χρειαζόμουν για την καθημερινότητα... Την άνοιξαν, αλλά ευτυχώς η χήρα είχε τη δικαιολογία έτοιμη... Και άρχισε να ουρλιάζει στον αστυνομικό: "Μην το αγγίζεις αυτό! Αυτό είναι το μόνο πράγμα που μου έχει μείνει από τον άντρα μου." (Καθώς ο σύζυγός της ήταν Ούγγρος αξιωματικός που είχε πεθάνει στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο αιχμάλωτος των Ρώσων.) Μετά από αυτό, οι αστυνομικοί χαιρέτησαν με σεβασμό τη χήρα ενός μάρτυρα... Και παρόλο που αναγνώρισαν αυτά τα ανδρικά ρούχα και τα εργαλεία ξυραφιού, δεν τα άγγιξαν καν και την πίστεψαν. Έτσι αυτή η ιστορία είχε αίσιο τέλος. Δεν ανακάλυψαν τίποτα και έφυγαν μετά από λίγες ώρες.

- Και πώς κατάφερες να φτάσεις στη Βιέννη; 

- Κοίτα, ο Μπέλα Κουν [ο αρχηγός του Ουγγρικού Κομμουνιστικού Κόμματος] άφησε ένα χρηματικό ποσό σε ορισμένους πολίτες για αυτόν τον σκοπό. Ως κατάθεση. Και ανάμεσα σε αυτούς τους πολίτες υπήρχαν και κάποιοι γνώριμοι σε μένα... Ανάμεσα σε αυτούς τους συμπαθούντες ήταν και ο Karl Mannheim, ο κοινωνιολόγος, που μετέπειτα έγινε παγκοσμίως γνωστός... Και αφού βρέθηκαν τα χρήματα, οργάνωσαν την έξοδό μου από τη χώρα... Ένας αξιωματικός του [γερμανικού] στρατού, ο von Mackensen, θα με πήγαινε στη Βιέννη ως οδηγό του. Αλλά δεν είχα ιδέα πώς να οδηγήσω αυτοκίνητο... Έτσι, το ένα από τα χέρια μου έπρεπε να είναι δεμένο... Και το ψέμα που είπαμε ήταν ότι είχα ένα ατύχημα στο δρόμο, οπότε τώρα ο αστυνομικός οδηγεί μόνος του το αυτοκίνητο.

- Και μετά προσπαθήσατε να μείνετε στη Βιέννη... 

- Εμείς που ήμασταν στη Βιέννη, προσπαθήσαμε να δώσουμε φωνή στο ουγγρικό κόμμα με κάποια μορφή. Ίσως γνωρίζετε ότι ήδη το 1919, η Rote Fahne [γερμανική κομμουνιστική εφημερίδα]... είχε ένα ουγγρικό παράρτημα μιας σελίδας. Σε αυτό γράφαμε, ο Révai, ο Rudas, ο Szántó, εγώ και άλλοι... Δημιουργήσαμε μια εφημερίδα στην ουγγρική γλώσσα που έδωσε φωνή στο κομμουνιστικό κόμμα. Προσπαθήσαμε λοιπόν να δείξουμε από την αρχή ότι δεν εξαφανιστήκαμε, αλλά είμαστε ακόμα τριγύρω. Στη συνέχεια, οι ηγέτες του κόμματος όπως ο Landler, ο Hamburger και άλλοι αφέθηκαν ελεύθεροι από το Karlstein [στην Αυστρία]. Και το κίνημα γινόταν όλο και ευρύτερο... Και στις αρχές του 1920, όταν ο Μπέλα Κουν έφυγε κι αυτός από το Καρλστάιν και βρισκόταν κοντά στη Βιέννη... Τότε συγκροτήθηκε η κεντρική επιτροπή της Κομμουνιστικού Κόμματος Ουγγαρίας. Τα μέλη της ήταν ο Kun, ο Landler, ο Szántó, ο Hirossik και εγώ. Και αυτή η επιτροπή ανέλαβε την ηγεσία του ουγγρικού κόμματος. Λοιπόν, εκεί στη Βιέννη ανέλαβα πρωτίστως παιδαγωγική δραστηριότητα. Συμμετείχα ενεργά στη διεξαγωγή διαλέξεων και σεμιναρίων που οργανώθηκαν στην εξορία. Πήρα μέρος στο σχέδιο του Landler (που ήταν καλή ιδέα του) που κανόνισε να έρθουν 5-6 άτομα από τη Βουδαπέστη (όπου βρίσκονταν στην παρανομία) στη Βιέννη για 3-4 εβδομάδες... Και κάναμε συνέχεια διαλέξεις και σεμινάρια για αυτούς. Και συμμετείχα επίσης στο έργο του κομμουνιστικού Τύπου.

Πριν είπα ότι το να με αφήσουν πίσω στη Βουδαπέστη τον Σεπτέμβριο του 1919 για παράνομη δραστηριότητα ήταν ανοησία, αλλά το 1929 προσφέρθηκα εθελοντικά σε μια τέτοια δουλειά. Ήταν μια εντελώς ανόμοια κατάσταση. Είχαν περάσει δέκα χρόνια και είχαν εμφανιστεί νέες κομματικές οργανώσεις μέσα στο έδαφος της Ουγγαρίας, οπότε δεν θα ήμουν μόνος μου αυτή τη φορά... Με αυτές τις οργανώσεις οποίες θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε σοβαρά. Το 1919, αντίθετα, υπήρχε μόνο ο Κόρβιν και εγώ, και δεν γινόταν να μπορέσουμε να εργαστούμε αμέσως μετά την ήττα της επανάστασης, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής τρομοκρατίας και της ρουμανικής κατοχής.

- Ήρθες για άλλη μια φορά παράνομα στην Ουγγαρία, το... 1929. Ποιες ήταν οι εμπειρίες σου τότε; 

- Κοίτα, η εμπειρία μου ήταν ότι... το πρόβλημα που έπρεπε να λυθεί ήταν να αποφευχθούν τα πιθανά ατυχή περιστατικά. Για παράδειγμα, κάτι που δεν έκανα ποτέ... ήταν να καλέσω ταξί στο διαμέρισμά μου... γιατί τότε ο οδηγός θα μάθαινε ότι μένω εκεί. Πάντα περπατούσα 5 λεπτά από το διαμέρισμά μου ως έναν σταθμό και έμπαινα σε ένα ταξί εκεί. Και δεν φτάναμε ποτέ στον προορισμό μας με το ταξί, αλλά σταματούσαμε έναν δρόμο νωρίτερα. Και είμαι τυχερός που καπνίζω πούρα... γιατί αφού έβγαινα από το ταξί, άρχιζα σιγά σιγά να ανάβω το πούρο μου... Και μέχρι να το ανάψω, ο οδηγός έχει ήδη φύγει, και δεν ήξερε αν πήγα δεξιά ή αριστερά. Δεν σημαίνει ότι ο οδηγός θα ήταν χαφιές... Αλλά ακόμα και αν τον ανακρίνει η αστυνομία, δεν θα μπορεί να τους πει τίποτα. 

- Πώς προετοιμάστηκες για το ταξίδι και μπήκες στην Ουγγαρία; 

- Κοιτάξτε, εδώ υπήρχε μια διαφωνία ανάμεσα σε εμένα και τον [κομματικό] μηχανισμό. Επειδή η (γενικά έγκυρη) άποψη του μηχανισμού μας ήταν ότι οι άνθρωποι που συμμετείχαν στην παράνομη εργασία, για παράδειγμα ο Szántó... έπρεπε να είναι ελάχιστα γνωστοί στην αστική κοινωνία της Βουδαπέστης. Έτσι μπορούσαν, και συνήθως ταξίδευαν στο τρένο Βιέννης-Βουδαπέστης. Είπα, ότι για μένα αυτό είναι επικίνδυνο. Γιατί μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή, να κάθεται ένας παλιός γνώριμος στην διπλανή καμπίνα... Και οι παλιοί γνώριμοι αναγνωρίζουν τους ανθρώπους. Οπότε πήγα στη Μπρατισλάβα [Τσεχοσλοβακία] με το τραμ... Και ταξίδεψα ως τη Βουδαπέστη με το τρίτο βαγόνι του τρένου εξπρές Βερολίνου-Βουδαπέστης. Γιατί θεώρησα λιγότερο πιθανό να συναντηθώ με έναν τυχαίο γνωστό εκεί... παρά στο τρένο Βιέννης-Βουδαπέστης. Και, φυσικά, είχα πλαστό διαβατήριο. Δεν ξέρω καν αν ήταν πλαστό ή αν ήταν το διαβατήριο κάποιου άλλου. Όλα αυτά οργανώθηκαν από τον μηχανισμό. Μου το έδωσαν έτοιμο. 

- Και όταν έφτασες, πού έμεινες;

- Κοιτάξτε, εδώ πάλι είχα διαφωνήσει με τον μηχανισμό. Γιατί θεώρησαν ότι δεν έπρεπε να κατέβω από το τρένο στον κεντρικό σταθμό της Βουδαπέστης. Σκέφτηκα ότι ήταν μια ανόητη ιδέα, γιατί, αντίθετα, ο Nándor πιάστηκε όταν κατέβηκε από το τρένο στο Gödöllő [μια μικρή πόλη]. Επειδή ήταν τόσο σπάνιο να κατέβει κάποιος από το τρένο της Βιέννης στο Gödöllő, κίνησε υποψίες. Αλλά αν κάποιος κατέβει στον ανατολικό ή δυτικό σταθμό της Βουδαπέστης... εκεί έχει κάθε μέρα τόσο μεγάλη κίνηση, που δεν σε αναγνωρίζει κανείς.

Και το διαμέρισμα που έμεινα στη Βουδαπέστη ήταν επίσης ετοιμασμένο από τον μηχανισμό. Κοίτα, υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα με το πρώτο διαμέρισμα. Γιατί οι σύντροφοι, που βρήκαν αυτό το διαμέρισμα για μένα, δεν ήξεραν το βιογραφικό μου, και έκλεισαν ένα διαμέρισμα ακριβώς δίπλα στο εκδοτικό γραφείο του περιοδικού Nyugat. Και στο Nyugat, τουλάχιστον 3 στους 5 ανθρώπους με γνώριζαν, αφού είχα εργαστεί εκεί από το 1909 ως το 1917, πριν γίνω κομμουνιστής. Άρα δεν ήταν κατάλληλο για μένα να περπατήσω σε αυτόν τον δρόμο. Και έτσι, σύντομα το αντάλλαξα με ένα διαμέρισμα στην περιοχή Józsefváros.

- Μπήκες σε επικίνδυνες καταστάσεις; 

- Κοιτάξτε, ήταν μια σοβαρή, δραματική κατάσταση... Όταν είδα ότι το πρώτο διαμέρισμα δεν ήταν καλό, μίλησα με την οργάνωση... και είχαμε συμφωνήσει από πριν να μην είμαστε τσιγκούνηδες οικονομικά λόγω της παρανομίας... Και είχα πληρώσει ένα ενοίκιο για ένα μήνα προκαταβολικά... και μετά είπα ότι πρέπει να πάω στην πόλη Szeged για να κανονίσω κάτι... Και την επόμενη μέρα το πρωί ήρθαν [η οργάνωση] να με βρουν και με μετέφεραν. Αλλά πριν συμβεί αυτό, έγινε κάτι παράξενο... Ο ανιψιός της σπιτονοικοκυράς τής λήστεψε την περιουσία και δραπέτευσε... Και αυτή γύρισε σπίτι το βράδυ απελπισμένη γιατί το ανακάλυψε και ήταν στην αστυνομία κλπ... Και με ρώτησε αν είχα αναγνωρίσει κάτι ύποπτο... Και σε αυτό απάντησα (νομίζω ότι εξηγήθηκα σωστά)... «Κοίτα κυρία, όταν μετακόμισα εδώ μέσα ρώτησα αν μπορούσα να εμπιστευτώ την καμαριέρα. Και είπες ότι ήταν αξιόπιστη... Έτσι όπως εσύ μπορείς να δεις, έχω αφήσει τα κλειδιά στην ντουλάπα, γιατί πίστευα τόσο πολύ στα λόγια σου. Αλλά να κατηγορήσω τον ανιψιό σου; Τι είδους πράγμα θα ήταν αυτό; Μη με μπλέκεις σε αυτά;» Και με αυτό η σπιτονοικοκυρά πείστηκε απόλυτα και όλα ήταν εντάξει. Έτσι γλίτωσα την επίσκεψη της αστυνομίας στο σπίτι και θα μπορούσα να φύγω ομαλά από το διαμέρισμα την επόμενη μέρα.

Το άλλο απόγευμα πήγα στα σημεία συνάντησης με το ταξί (ήταν συνήθως στη Βούδα)... Και έτσι η σύνδεση του διαμερίσματός μου με τα μέρη όπου συναντούσα τους συντρόφους μου... ήταν άγνωστη ακόμη και στον οδηγό. Μεσημεριανό έτρωγα στο διαμέρισμα, έτσι είχα συμφωνήσει με τη σπιτονοικοκυρά, να παίρνουμε πρωινό και μεσημεριανό στο σπίτι... Μου μαγείρευε λοιπόν μεσημεριανό και έμεινε πολύ ικανοποιημένη. Κι εγώ έφευγα από το σπίτι μόνο το απόγευμα. Η σπιτονοικοκυρά φυσικά δεν ήξερε γιατί είχα νοικιάσει το σπίτι, της είπα ότι είχα έρθει για να τακτοποιήσω ένα θέμα κληρονομιάς, κι ότι πρέπει να συμπληρώσω αρχεία σχετικά με αυτό, κι ότι ήρθα στη Βουδαπέστη γιατί είναι πιο άνετο να κάνεις τη δακτυλογράφηση εδώ... Και πράγματι με επισκεπτόταν κάθε μέρα στο σπίτι μια δακτυλογράφος, στην οποία υπαγόρευα άρθρα για την εφημερίδα μας στη Βουδαπέστη. Αλλά για τη σπιτονοικοκυρά αυτά ήταν «αρχεία που συνδέονται με το θέμα της κληρονομιάς μου».

- Ποιο ήταν λοιπόν το πραγματικό νόημα της αποστολής σου; 

- Έπρεπε να συνδεθώ με την ηγετική ομάδα και ορισμένους συντρόφους του [κομμουνιστικού] κινήματος της Βουδαπέστης... για να φροντίσουμε ώστε το κίνημα να ακολουθεί τη διεθνώς αποδεκτή γραμμή.

- Δηλαδή ήσουν ιδεολογικός καθοδηγητής;

- Ήταν πολιτική καθοδήγηση. Ουσιαστικά ήμουν γενικός γραμματέας του κινήματος της Βουδαπέστης εκείνη την εποχή. Όχι μόνο σε ιδεολογικά, αλλά και σε οργανωτικά ζητήματα. Είχαμε μια συμφωνία ότι τα μέλη της επιτροπής της Βιέννης, με εξαίρεση τον Κουν και τον Λάντλερ (που όλοι καταλάβαιναν ότι δεν μπορούν να πάνε στη Βουδαπέστη γιατί είναι πολύ γνωστοί) να πάνε στη Βουδαπέστη εναλλάξ για να ηγηθούν του κινήματος... και να γνωρίσουν καλύτερα τις συνθήκες.

- Πώς φαινόταν η κομματική οργάνωση [Βουδαπέστης];

- Κοίτα, ήταν μια πραγματική, ενεργή οργάνωση εκείνη την εποχή, δεν ήταν όπως άλλες οργανώσεις που υπήρχαν μόνο στα χαρτιά. Υπήρχαν κομμουνιστικές φατρίες στα διάφορα συνδικάτα... και οι ηγέτες τους σχημάτιζαν επιτροπές κλπ... Και αυτός που θα ερχόταν στη Βουδαπέστη [από τη Βιέννη] έπρεπε να έχει συναντήσεις με τους ηγέτες τους... για το πώς έπρεπε να εργαστούν και ποιες τακτικές να χρησιμοποιήσουν. Για παράδειγμα στα συνδικάτα. Εργαζόμασταν και μέσα στο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, που ήταν τότε νόμιμο στην Ουγγαρία. Και δεν είναι τυχαίο που άνθρωποι όπως ο Στρόμφελντ και ο Ματζάρ, ξεκίνησαν την πορεία τους από το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και μετά μεταμορφώθηκαν σιγά σιγά σε καθαρούς κομμουνιστές. Έτσι, αυτού του είδους η ανάπτυξη ήταν παρούσα σε όλο το ουγγρικό κίνημα. Υπήρχαν όμως και οι παράνομες εφημερίδες μας. Και προσπαθήσαμε να ιδρύσουμε ένα παράνομο κόμμα με κάποια επιρροή στην Ουγγαρία με τη βοήθεια αυτών των μέσων. Ήταν μια ρευστή κατάσταση, όπου η τακτική του κομμουνιστικού κόμματος ήταν γνωστή σε πολύ κόσμο που δεν ήταν κομμουνιστές. 

- Τα μέλη της ηγετικής ομάδας της Βουδαπέστης γνωρίζονταν μεταξύ τους;

- Φυσικά γνώριζαν ο ένας τον άλλον από το κίνημα... Αλλά δεν είχαν ξεκάθαρη ιδέα για το ποιος ήμουν. Πολύ αστεία αποδείχτηκε μόνο αργότερα ότι, όταν συνελήφθησαν κάποια μέλη της ηγεσίας και μπήκαν στη φυλακή, οι παλιοί κομμουνιστές κρατούμενοι τους ρώτησαν, ποιος ήταν εκεί [στη Βουδαπέστη] απεσταλμένος από τη Βιέννη. Και αυτοί απάντησαν: «Δεν ξέρουμε... είναι ένας κοντός άντρας, που καπνίζει τακτικά πούρο σε όλες τις συναντήσεις». Και σε αυτό οι παλιοί κρατούμενοι είπαν: "Χαχα! Τώρα ξέρουμε ποιος είναι!" Αλλά η αστυνομία φυσικά δεν ήξερε ότι ήμουν στη Βουδαπέστη, γιατί κανείς κρατούμενος δεν έσπασε και δεν τους έδωσε πληροφορίες. [...]