Λουνατσάρσκι για Καρλάιλ (1924)

Από την "Ιστορία της Δυτικοευρωπαϊκής Λογοτεχνίας" (1924)

Το κεφάλαιο έφερε μαζί του τον φιλελευθερισμό και την ενδυνάμωση του κοινοβουλίου, όλες τις μορφές της λεγόμενης δημοκρατίας. Οι άρχοντες μισούσαν αυτή τη δημοκρατία και άρχισαν να παρασύρουν μαζί τους ένα ορισμένο μέρος της μικροαστικής τάξης, προσπαθώντας να βρουν υποστήριξη σε αυτήν, αφού οι ίδιοι ήταν μια ασήμαντη μειοψηφία. Κάνοντας έκκληση στους μικροαστούς εναντίον των μεγαλοαστών, είπαν: δεν ένιωθες καλύτερα στο Μεσαίωνα όταν φροντίζαμε τα χειροτεχνικά εργαστήρια, όταν οι συντεχνίες ζούσαν ικανοποιημένες, διοικούνταν με αυστηρή λογική τάξη, όταν ο γαιοκτήμονας είχε τη φροντίδα για κάθε αγρότη; Η Αγγλία τότε έβγαλε μπροστά τον δημοσιολόγο Καρλάιλ, το νόημα του δόγματος του οποίου συνοψίζεται σε αυτό, ότι η αστική τάξη έχει διαλύσει όλους τους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων, ότι έχει δώσει σε όλα τον χαρακτήρα μιας οξείας πάλης συμφερόντων, ότι από αυτή την πλευρά, έχοντας διαλύσει τα πέπλα της αδελφοσύνης και τις διάφορες θρησκευτικές και άλλες ψευδαισθήσεις, έχει κάνει τη ζωή αφόρητη. Ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο παραθέτει ολόκληρες τις γνήσιες ρήσεις του Καρλάιλ, που στιγματίζουν την αστική τάξη, η διαφορά όμως μεταξύ Μαρξ και Καρλάιλ είναι ότι ο Μαρξ βγάζει ένα διαφορετικό συμπέρασμα: είναι καλό που η πραγματικότητα αποκαλύπτεται, οι αντιφάσεις φτάνουν στο υψηλότερο όριο και αυτό θα είναι μια για πάντα τέλος της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, γιατί αυτή η αποκάλυψη σε όλους της ανοιχτής αδικίας του καπιταλισμού θα προκαλέσει τελικά την επαναστατική ενέργεια των κατώτερων τάξεων και, επιπλέον, της νέας, οργανωμένης κατώτερης τάξης - του προλεταριάτου.

Αυτό είπε ο Μαρξ, αλλά ο Καρλάιλ αυτό δεν το αντιλήφθηκε. Ο Καρλάιλ λέει ότι το προλεταριάτο πρέπει να χαρίσει σπίτια και μικροσκοπικά κομμάτια γης, να επιστρέψει με κάποιο τρόπο σε μικρή περιουσία, ακόμη και με τίμημα τον θάνατο του καπιταλισμού, ακόμη και με το κόστος της ενίσχυσης της εξουσίας του κράτους εις βάρος του Κοινοβουλίου - έστω και μόνο με κάποιο τρόπο αρκεί να γυρίσει ο τροχός της ιστορίας πίσω. Ο Καρλάιλ ήταν ο ίδιος μικροαστός εκ γενετής και υποστήριζε την αντιδραστική μικροαστική τάξη.

Όμως αυτός ο ιδιόρρυθμα αντιδραστικός Καρλάιλ, που υπερασπίστηκε τις ιδέες, τις μορφές ζωής και την τέχνη του Μεσαίωνα, εμφανίστηκε επίσης ως ένας τρομερός διευρυντής του ορίζοντα, τόσο στον τομέα της ιστορίας όσο και σε αυτόν της λογοτεχνικής και φιλοσοφικής κριτικής. Ήταν ο πρώτος που διείσδυσε σχετικά βαθιά στον κόσμο των γερμανικών ιδεών και υπήρξε αυτός που συνέστησε το μεγαλείο του Γκαίτε και του Χέγκελ στους Άγγλους συμπατριώτες του. Η απαστράπτουσα όσο και παράδοξη μορφή των γραπτών του Καρλάιλ, η ψυχική του ανεξάντλητη μορφή τον έκαναν μια από τις πιο λαμπρές μορφές του αγγλικού πολιτισμού. Ωστόσο, τα γραπτά του για τη λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από τις μελέτες στο διάσημο βιβλίο «Περί ηρώων» [1841], έχουν τη φύση πεζών ποιημάτων, πλούσιων σε συναισθήματα, παρά επιστημονικών έργων.

Οι προαναφερθέντες κριτικοί έχουν πολλά κοινά με τον διάσημο κριτικό καλών τεχνών Ράσκιν. Είναι αδύνατο να μην αναφέρουμε την εκκεντρική φιγούρα του Thomas de Quincey, του συγγραφέα του ήδη γνωστού ημι-παρακμιακού έργου «Confessions of an English Opiophage». Ο εκλεπτυσμένος και οπιομανής αυτός ευγενής προβλέπει ήδη την περαιτέρω πορεία της λογοτεχνικής-κριτικής γευσιγνωσίας και τη «γιορτή της τέχνης», που κήρυξε ο διάδοχός του, ο Όσκαρ Ουάιλντ.

Ο Walter Pater [1839-1894] είναι περισσότερο διάσημος για το εξαιρετικό βιβλίο του για τη ζωγραφική και τη γλυπτική της Αναγέννησης, αλλά διαθέτει επίσης πολυάριθμα έργα στον τομέα της λογοτεχνικής κριτικής, όπως η "Αισθητική Ποίηση". Τα έργα του κριτικού Pater ταιριάζουν με τον άνθρωπο Pater όσο καλύτερα γίνεται. Αυστηρά λατρευτική, τεταμένη σχεδόν σε σημείο αισθητικής περισυλλογής, η στάση του Pater απέναντι στην τέχνη αντιστοιχούσε σε όλα με τον ασκητικό και εκλεπτυσμένο τρόπο ζωής του Pater στο περίφημο Κολέγιο Brasenose της Οξφόρδης, από το οποίο σπάνια έφευγε.