Ο Ανατόλι Λουνατσάρσκι για τον Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ

Από την "Ιστορία της λογοτεχνικής κριτικής" (1931)

Στο ίδιο ιστορικό ύψος με τον Λέσινγκ βρίσκεται ο Χέρντερ, ο γενάρχης της ιστορικής λογοτεχνικής κριτικής της Γερμανίας (όπως είναι γενάρχης της, ίσως, για όλη την παγκόσμια σκέψη). Η γερμανική αστική τάξη, στην επιθυμία της να αυτοπροσδιοριστεί ως προς την τάξη και την εθνικότητα, γέννησε αυτό την καταπληκτική προσωπικότητα. Ο Χέρντερ ξεπερνά τον Λέσινγκ ακριβώς με την ιστορική του μέθοδο. Ως ένα βαθμό είναι πρόδρομος τον εγελιανισμού. Η ιστορία της τέχνης -ιδίως η λογοτεχνία- θεωρείται από τον Χέρντερ ως μια εξωτερική εκδήλωση της ανάπτυξης του πνεύματος της ανθρωπότητας προς την ελευθερία και την αυτοσυνείδηση.

Η σαφήνεια των κοινωνιολογικών απόψεων του Χέρντερ φαίνεται, για παράδειγμα, από ένα απόσπασμα, το οποίο θεωρούμε απαραίτητο να παραθέσουμε ολόκληρο: «Κάθε συγγραφέας κουβαλά τους δεσμούς της εποχής του και τους αποτυπώνει στο έργο του. Ζει στον αιώνα του, όπως το δέντρο στο χώμα στο οποίο έχει ριζώσει και από όπου βγάζει χυμούς. Όσο περισσότερο ο συγγραφέας θέλει να έχει αξία για τον κόσμο, τόσο περισσότερο πρέπει να διαποτίζεται από τον τρόπο σκέψης του περιβάλλοντός του. Πράγματι, ωστόσο, η ίδια η προσωπικότητά του διαμορφώνεται με ένα συγκεκριμένο ατομικό ύφος και κάθε μεγάλος συγγραφέας φέρει το στίγμα της εποχής του. Εσύ, ανόητε λογοτεχνικέ κριτή, θέλεις να του αποσπάσεις ό,τι ανήκει στην αιωνιότητα και όχι σε αυτόν, αλλά θα του αφαιρέσεις μόνο τα πιο προσωπικά χαρακτηριστικά, τα καλύτερα κομμάτια ομορφιάς μέσα του, θα σβήσεις τα σημάδια της πολεμικής αξίας από το πρόσωπό του». [1]

Ο πρώιμος ρομαντισμός του Χέρντερ αντικατοπτρίστηκε στο γεγονός ότι, μέσω της επιθυμίας του να εξυψώσει το παρελθόν του λαού του και της τάξης του, κατανόησε τη γενικά τεράστια αξία της απρόσωπης, συλλογικής δημιουργικότητας της δημοτικής ποίησης. Η επιρροή του Χέρντερ, που μετέτρεψε τον συγγραφέα σε προφήτη του λαού του, σε συνεχιστή ενός πλούσιου παρελθόντος και σε προάγγελο ενός φωτεινού μέλλοντος, ήταν τεράστια και σε καμία περίπτωση δεν έχει εξαντληθεί, ακόμη και στην εποχή μας.

--------------------------------------------------------------------------------------------

[1] Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ: “Über die neuere deutsche Litteratur. Fragmente”, 1766–1768) στο: "Herders Sämmtliche Werke, Herausgegeben von Bernhard Suphan", τ. 2, Βερολίνο 1877, σ. 265.