Peter Hacks: Ρομαντισμοί ανά την Ιστορία

 "Με βάση τον ορισμό του πολιτικού Ρομαντισμού ως ετερόκλητου μετώπου παραδοσιακών συντηρητικών και ουτοπιστών ελευθεριακών ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση, την πεφωτισμένη δεσποτεία και τη συγκεντρωτική απολυταρχία νεωτερικής μορφής, μια άλλη κατανόηση του Ρομαντισμού μπορεί να επιτευχθεί αγνοώντας το κοινωνικό πλαίσιο της ναπολεόντειας εποχής και αντλώντας τον όρο καθαρά τυπικά από την έννοια του ετερόκλητου μετώπου. Ο ισχυρισμός είναι ότι κάθε τέτοιο, μέσα στη σύγχυση και την μη πρακτικότητά του, δημιουργεί μια διάθεση που θα μπορούσε να ονομαστεί ουσιαστικά Ρομαντισμός. Ένα τέτοιο μέτωπο είναι μια συμμαχία αποκλίσεων. Όλες οι αποκλίσεις είναι θεμελιωδώς πιο ανόητες από τον κανόνα. Η δημιουργία κοινού εδάφους μεταξύ ανταγωνιστικών αποκλίσεων μειώνει το πνευματικό επίπεδο κάθε μεμονωμένης απόκλισης και πολλαπλασιάζει την ανοησία της. «Τίποτα στη γη δεν υπόκειται σε τόσο απότομη εναλλαγή όσο ο Ρομαντισμός». Ο Heinrich Laube στην πραγματεία του «Die Romantiker à la Mode» (Οι ρομαντικοί στη μόδα) αξίζει εύσημα που ξεκίνησε με αυτή τη φράση. Μιλάει επίσης για «αποχρώσεις του Ρομαντισμού». Δεν χρησιμοποιεί τη λέξη «Ρομαντισμοί», αλλά είναι ο πρώτος που μπόρεσε να συλλάβει τον Ρομαντισμό στον πληθυντικό. Όσον αφορά τη Γαλλία μετά την Ιουλιανή Επανάσταση, λέει ότι οι δεξιοί και οι αριστεροί εχθροί του Λουδοβίκου Φιλίππου, οι Καρλιστές και οι Ρεπουμπλικάνοι, δεν είναι τίποτα άλλο παρά «η αντίθεση μέσα στον τελευταίο Ρομαντισμό. Εκεί λευκό, εδώ κόκκινο». Το Παρίσι έχει απαλλαγεί από τους Γάλλους Βουρβόνους, αλλά υποφέρει από τους Ισπανούς. Ο Καρλ Μαρία Ζοζέφ Ισιδώρ ντε Μπουρμπόν, αυτός ο υπερσυντηρητικός Βουρβώνος που αυτοαποκαλείται Κάρολος Ε', τον οποίο ο Ναπολέων εκθρόνισε το 1808 ώσπου επέστρεψε στην Ισπανία το 1814 (όπου θα διέπραττε μια σφαγή το 1834, το έτος μετά το άρθρο του Laube), έχει στη Γαλλία οπαδούς. Τον «συντηρητικό ρομαντικό», όπως περιγράφει ο Laube έναν τυπικό οπαδό του Καρόλου Ε', πρέπει να τον φανταστεί κανείς ως δανδή, με τον Σατωμπριάν στη μία τσέπη του παλτού και ένα προσευχητάρι στην άλλη. Ένας «ελευθεριακός ρομαντικός», ένας οπαδός, για παράδειγμα, του Δημοκρατικού Ετιέν Ζοζέφ Λουί Γκαρνιέ Παζ, φοράει την ενδυμασία ενός παλιού μέλους της Συνέλευσης, έχει τη διακήρυξη του Ροβεσπιέρου στο γραφείο του και ένα μοντέλο της γκιλοτίνας στο τζάκι.

Εδώ, σε παραδείγματα, γίνεται μια επισκόπηση διαφόρων ευρωπαϊκών ρομαντικών κινημάτων. Τα δράματα του Σενέκα μπορούν να γίνουν κατανοητά μόνο ως έκφραση ενός αντι-Καισαρικού ρομαντισμού: μια υπερβολή των κομμάτων του εμφυλίου πολέμου, που είχαν μέχρι τότε ενωθεί ενάντια στον αυτοκράτορα. Δεν υπήρχε Ρομαντισμός στον Μεσαίωνα, γιατί δεν υπήρχε ισχυρή κεντρική εξουσία στον Μεσαίωνα, για να της αντιταχθούν οι ρομαντικοί. Στη βόρεια περιοχή μας, ο Ρομαντισμός σίγουρα προέκυψε από το κίνημα των μάγων και των μαγισσών, αυτή τη συμμαχία δυσαρεστημένων τάξεων κατά του απολυταρχισμού, που κυμαινόταν από τις μάγισσες μέχρι τους ανώτατους φεουδάρχες, οι οποίοι εξεγέρθηκαν ενάντια στον απολυταρχισμό με την εμφάνιση του απολυταρχικού συστήματος και κατέρρευσαν μόνο με την αμετάκλητη νίκη του. Ο Σατανισμός είναι πιθανώς η βαθύτερη εκτροπή του πάθους αυτής της άρνησης. Μπορεί κανείς να πει ότι τόσο ο Ρομαντισμός όσο και ο Σατανισμός ξεκίνησαν τότε και δεν έχουν τελειώσει μέχρι σήμερα. Από τέτοια ετερόκλητα μέτωπα, συντηρητικών και προοδευτικών αλλά πάντα αντι-συγκεντρωτικών ευγενών, ο απολυταρχισμός της Ελισάβετ Α' υπέφερε όχι λιγότερο από αυτόν του Λουδοβίκου ΙΔ'. Ο κύριος τέτοιος αντίπαλος της Ελισάβετ ήταν ο Ρομπέρ Ντεβερέ, Κόμης του Έσσεξ, τον οποίο ο Σαίξπηρ έχει απαθανατίσει ως Άμλετ. Ο Λουδοβίκος έπρεπε να αντιμετωπίσει τον Κάρολο ντε Σεντ-Μωρ, δούκα του Μοντοζιέ, ο οποίος δεν συμμετείχε ποτέ σε συνωμοσίες και στάθηκε πλήρως στο πλευρό της αυλής, ωστόσο διέθετε μια ρομαντική ψυχή. Οι Γάλλοι θα με καταλάβουν. Ο Μολιέρος στήριξε τον μισάνθρωπο Αλσέστ σε αυτόν.

Ακούστε τον ρομαντικό τόνο της θλίψης για την κόπωση και την αποτυχία του κόσμου, που καταγράφηκε από αυτούς τους δύο ποιητές.

Άμλετ: «Πόσο αηδιαστική, μπαγιάτικη, επίπεδη και αντιπαραγωγική μου φαίνεται όλη η υπόθεση αυτού του κόσμου!»

Αλσέστ: «Το ψεύτικο τσούρμο των ανθρώπων, να το μισείς και να το περιφρονείς! Ω, Θεέ μου, πόσο ωραίο είναι αυτό!»

Τα κινήματα Sturm und Drang και Empfindsamkeit ήταν εκφράσεις της συγκρατημένης γερμανικής δυσαρέσκειας με έναν συγκρατημένο ύστερο απολυταρχισμό. Ο χαμένος κρίκος μεταξύ αυτών των κινημάτων και του γερμανικού ρομαντισμού ήταν ο συγγραφέας Maler Müller. Ο καθαυτός ρομαντισμός άκμασε από το 1795 έως το 1815. Οι επόμενες δύο δεκαετίες της περιόδου Biedermeier, χάρη στον Μέτερνιχ και τον Χέγκελ, ήταν σχετικά ήρεμες. Οι Γάλλοι Παρνασσιστές, οι οποίοι ήταν μια έκφραση ενός άλλου ετερόκλητου μετώπου, αυτού ενάντια στον δεύτερο βοναπαρτισμό του τρίτου Ναπολέοντα, απέκτησαν για άλλη μια φορά μεγάλη σημασία. Από τότε και στο εξής, ο ρομαντισμός δεν θα εξαφανιζόταν ποτέ από τον πνευματικό κόσμο. Το όνομα του ανθρώπου που συνέλαβε την τελική του παρακμή ήταν Κάρολος Μπωντλαίρ.

Οι μεγάλοι ανόητοι στη Γερμανία ήταν ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και ο Φρειδερίκος Νίτσε. Τόσο ο Βάγκνερ, όλος αναρχία και όλος Edda, όσο και ο Νίτσε, όλος ελεύθερος στοχαστής και όλος δολοφόνος, ενσαρκώνουν ήδη ορατά την ενότητα της αντίφασης μεταξύ των Μπακουνιστών και των Παγγερμανιστών, καθώς και οι δύο αυτές τάσεις πολέμησαν ενάντια στον ίδιο εχθρό, τον Μπίσμαρκ. Την εποχή του Συμβολισμού, ο στόχος δεν ήταν πλέον ενάντια σε μια εθνική κεντρική εξουσία. Φαινόταν να είναι ενάντια στο νέο διεθνές κέντρο, τον καπιταλισμό, αλλά ταυτόχρονα και σε αυξανόμενο βαθμό, ήταν ενάντια στο μελλοντικό διεθνές κέντρο, τον σοσιαλισμό. Ο νέος ρομαντισμός, του 1890 γίνεται φιλο-βιομηχανικός, δηλαδή στην πράξη φιλοκαπιταλιστικός. Συνεχίζει να εκφράζει αντικαπιταλιστικές απόψεις. Αλλά ο ρομαντικός αντικαπιταλισμός είναι ένας τρόπος να παραπονιέσαι για τον καπιταλισμό με κατηγορίες που δεν του κάνουν κακό."

(Peter Hacks, Zur Romantik, σ. 115-117).